Σπάτα : Τα έθιμα των Χριστουγέννων από τον Πολιτιστικό Σύλλογο

Σπάτα : Τα έθιμα των Χριστουγέννων από τον Πολιτιστικό Σύλλογο.

Όταν μιλάμε για τις «Γιορτές», εννοούμε την εορταστική περίοδο Χριστουγέννων – Πρωτοχρονιάς αλλά και Θεοφανείων (Φώτων).

Η ψυχική μα και πνευματική προετοιμασία των ανθρώπων άρχιζε σαράντα ημέρες νωρίτερα, στις 14 Νοεμβρίου του Αγ. Φιλίππου,

με τη Νηστεία των Χριστουγέννων, όπου οι πιστοί δεν κατανάλωναν καθόλου ζωικά προϊόντα, αλλά και με το Σαρανταλείτουργο

στις εκκλησίες «υπέρ υγείας των ζώντων» αλλά και «υπέρ αναπαύσεως των τεθνεώτων».

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο

Η ιδέα για το στολισμό του Χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν είναι ξενόφερτη όπως θεωρείται από πολλούς.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε παρόμοιο έθιμο, μόνο που το φυτό δεν ήταν έλατο, αλλά η Ειρεσιώνη (κλαδί αγριελιάς) στολισμένο

με μαλλί λευκό μα και κόκκινο και με τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς, όπως καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα κ.λ.π.

Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα αλλά και την ευφορία του χρόνου που έφυγε μα και παράκληση συνέχισης για το νέο χρόνο.

Το έθιμο του στολισμένου δέντρου διαδόθηκε στους βόρειους λαούς από τους Έλληνες ταξιδευτές, οι οποίοι ελλείψει ελαιοδέντρων,

στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που ευδοκιμούσαν σε κάθε τόπο.

Στα χρόνια του Βυζαντίου εκτός από κλαδιά ελιάς κατασκεύαζαν στις πλατείες στύλους, που τους διακοσμούσαν με δεντρολίβανα,

μυρτιές μα και λουλούδια της εποχής. Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα αναφέρονται σ’ αυτό το έθιμο: «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψιλή μου ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΙΑ…»

Ο στολισμός του Χριστουγεννιάτικου δέντρου ήρθε στην Ελλάδα το 1833 με τον ερχομό του βασιλιά Όθωνα.

Στα Σπάτα, μαρτυρίες αναφέρουν, ότι πάντοτε τις μέρες των Χριστουγέννων αλλά και της Πρωτοχρονιάς στόλιζαν

το ‘‘καλό’’ δωμάτιο του σπιτιού με κλαδιά ελιάς ή μυρτιάς. Τη δεκαετία του 1950 άρχισαν να κόβουν από τους γύρω λόφους φυσικά δεντράκια

όπως ‘‘βένιο’’(κέδρος), κλάρες από κυπαρίσσι, πεύκο ή συκιά.

Τη δεκαετία του 1960 έκαναν την εμφάνισή τους τα πλαστικά ελατάκια, οι πολύχρωμες γυάλινες μπάλες αλλά και τα φωτάκια.

Κάτω από το δέντρο έστηναν χάρτινη φάτνη μα και μικροδωράκια για τα παιδιά της οικογένειας.

Οι μέρες των γιορτών ήταν για όλους μέρες χαράς, ελπίδας, προσμονής και αισιοδοξίας για τον καινούργιο χρόνο που θά έρθει.

Το Χριστουγεννιάτικο καραβάκι

Ως χώρα της θάλασσας η Ελλάδα είχε το έθιμο του στολισμού του καραβιού, ενώ το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση

του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Θεανθρώπου.

Το παραδοσιακό καραβάκι στολιζόταν κυρίως στα ελληνικά νησιά, ενώ αποτελούσε ένα είδος τάματος,

τιμής αλλά και καλωσορίσματος στους ναυτικούς που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους για τις γιορτές.

Στις αρχές του 1960, ακόμη και στα νησιά, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο εκτόπισε το παραδοσιακό καραβάκι.

Δεν καταργήθηκε όμως το χλωρό κλαδί που πάντα έμπαινε στο ελληνικό σπίτι τις ημέρες του Δωδεκαήμερου

για να φέρει την καλοτυχία, την ελπίδα για μια καινούργια ανθοφορία αλλά και για ένα καλύτερο μέλλον.

Στα Σπάτα, αλλά και στα Μεσόγεια γενικότερα, ποτέ δεν στολιζόταν καραβάκι γιατί δεν είχαμε ναυτικούς.

Αρκετές ημέρες πριν τα Χριστούγεννα άρχιζαν οι προετοιμασίες των νοικοκυριών, ενώ οι γυναίκες συγύριζαν τα σπίτια, ασβέστωναν

τις αυλές και τις μάντρες και τελείωναν όποια δουλειά έκαναν «στο χέρι», όπως γνέσιμο ή κέντημα.

Το χριστόψωμο

Ήταν ψωμί διαφορετικό από το καθημερινό, που στην επιφάνειά του σχημάτιζαν ένα σταυρό από ζυμάρι.

Στις τέσσερις άκρες του σταυρού έβαζαν από ένα καρύδι και το έψηναν σε μπρούτζινο «ταβά» (μικρό στρογγυλό ταψί).

Τα γλυκίσματα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς ήταν μελομακάρονα, τηγανίτες αλλά και δίπλες.

Τα κάλαντα

Το πρωί της παραμονής οι δρόμοι γέμιζαν από παιδιά που γύριζαν τις γειτονιές και έλεγαν τα κάλαντα :

«Χριστούγεννα πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου

Για βγιέτε, δέτε, μάθετε που ο Χριστός γεννάται, γεννάται για να τρέφεται με μέλι και με γάλα

το γάλα τρώνε οι άρχοντες, το μέλι οι αφεντάδες κι ανοίχτε τα δισάκια σας τα χιλιοκλειδωμένα και δώστε μας τον κόπο μας…»

Ενώ μεταπολεμικά λέγανε :

«Καλήν εσπέραν (ημέραν) άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας Χριστού τη Θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας….»

Οι νοικοκυρές φίλευαν τα παιδιά σταφίδες, ξερά σύκα, καρύδια, πορτοκάλια και γλυκά.

Στο τέλος της ημέρας το καλαθάκι που κρατούσαν στα χέρια τους γέμιζε «καλούδια».

Ανήμερα Χριστούγεννα

Στις πέντε τα ξημερώματα, ανήμερα Χριστούγεννα, οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα, ενώ οι κάτοικοι του χωριού ντυμένοι με τα γιορτινά τους

πήγαιναν στην εκκλησία. Κοινωνούσαν, αντάλλασσαν ευχές και επέστρεφαν στο σπίτι όπου άρχιζαν οι προετοιμασίες του γιορτινού τραπεζιού.

Έτρωγαν πριν τις δώδεκα το μεσημέρι γιατί είχαν ξυπνήσει νωρίς. Ο πατέρας σταύρωνε το Χριστόψωμο, έλεγε «Χρόνια Πολλά» (αρβ. mote shume)

και η νοικοκυρά σερβίριζε σε όλους ζεστή κοτόσουπα, ή κρέας στο φούρνο, ή «γαλί» (γαλοπούλα) ψητό, που το είχαν μεγαλώσει γι’ αυτήν την ημέρα.

Το γεύμα των Χριστουγέννων τελείωνε με σπιτικό γιαούρτι μα και φρούτα από τα δέντρα της αυλής.

Το απόγευμα έκαναν επισκέψεις και αντάλλασσαν ευχές με τους συγγενείς.

Σπάτα : Τα έθιμα των Χριστουγέννων από τον Πολιτιστικό Σύλλογο.